W ostatni poniedziałek minionego roku z okazji 103. rocznicy wybuchu powstania wielkopolskiego w Koźminie Wlkp. odbyły się uroczystości upamiętniające zwycięski zryw Polaków w obronie niepodległości, języka i ojczyzny. Od tego roku 27 grudnia jest Narodowym Dniem Zwycięskiego Powstania Wielkopolskiego.

O godz. 16.00 delegacje, poczty sztandarowe i Kompania Reprezentacyjna Ochotniczych Straży Pożarnych Miasta i Gminy Koźmin Wielkopolski zgromadziły się na dziedzińcu zamkowym. Po odśpiewaniu „Marsylianki Wielkopolskiej” dr Piotr Osuch przypomniał historię zrywu powstańczego sprzed 103 lat, a uczeń Zespołu Szkół Ponadpodstawowych im. J. Marcińca odczytał fragment wystąpienia Ignacego Paderewskiego, które stało się impulsem do wybuchu powstania. Utwór „Kocham wolność” Chłopców z Placu Broni wykonali uczniowie ZSP, którzy przygotowali artystyczną oprawę uroczystości. Ściana frontowa zamku rozświetliła się w biało-czerwonych barwach, a wokół zamku rozpalono ogniska.

Następnie uczestnicy uroczystości wyruszyli z dziedzińca zamkowego przed pomnik Wolności, by złożyć kwiaty i oddać hołd bohaterom. Koźmińska Orkiestra Dęta zagrała hymn Polski, a następnie wieńce przed pomnikiem złożyli przedstawiciele władz samorządowych, szkół czy stowarzyszeń.

Po oficjalnej części członkowie Stowarzyszenia Kibiców Lecha Poznań Fanclub Koźmin Wlkp. odpalili przy pomniku race na znak pamięci o zwycięskim zrywie mieszkańców Wielkopolski.

Powstanie wybuchło 27 grudnia 1918 w Poznaniu w czasie wizyty powracającego do Polski Ignacego Jana Paderewskiego, który w drodze do Warszawy przybył dzień wcześniej do stolicy Wielkopolski. Paderewski wygłosił przemówienie do rodaków, licznie zgromadzonych przed hotelem Bazar.

Przygotowania do powstania wielkopolskiego w Koźminie Wlkp. zaczęły się już 10 listopada 1918, kiedy to z inicjatywy marynarza floty niemieckiej – Stefana Łyskawy – utworzono Radę Robotniczo-Żołnierską. W jej skład weszło 19 osób, w tym 13 Polaków w Radzie Robotniczej i czterech w Żołnierskiej. Niemcom pozostawiono dwa miejsca – po jednym w każdej z nich. 12 listopada odbył się wiec, na którym powołano Komitet Obywatelski pod przewodnictwem Witolda Wieczerskiego. W jego skład weszło 18 osób, w tym przedstawiciele Rady Robotniczo-Żołnierskiej. Komitet wydał odezwę, w której obwieścił objęcie władzy w mieście przez Radę Robotniczo-Żołnierską. Dzień później utworzono Straż Ludową z Wacławem Kolendowiczem na czele, a Komitet Obywatelski, zgodnie z instrukcją poznańskiej Naczelnej Rady Ludowej, przekształcono w Powiatową Radę Ludową, na której czele stanął adwokat Czesław Czypicki.

25 listopada do miasta przybył oddział Heimatschutzu, jednak już na koźmińskim dworcu został rozbrojony przez Polaków. Podobny los spotkał drugi transport, przysłany 30 listopada. W tym samym czasie rozpoczęto akcję rozbrajania osadników niemieckich we wszystkich miejscowościach ówczesnego powiatu koźmińskiego.

1 stycznia 1919 w hotelu Du Nord (obecnie kino Mieszko) rozpoczęto werbunek ochotników do oddziałów powstańczych. Ważną rolę w tym wydarzeniu odegrały miejscowe Kurkowe Bractwo Strzeleckie i Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”. Zgłosiło się 150 ochotników. Następnego dnia na budynkach urzędu wywieszone zostały polskie flagi.

6 stycznia na koźmińskim Nowym Rynku odbył się wiec patriotyczny polskich mieszkańców miasta. Uroczysty pochód przeszedł udekorowanymi polskimi flagami ulicami miasta, po czym odbyło się wprowadzenie Polaków na urzędy miejskie i powiatowe. 6 stycznia stał się lokalnym świętem narodowym i jest obchodzony w Koźminie jako „Dzień Niepodległości”.

7 stycznia oddział powstańców pod komendą sierż. Jana Jarmińskiego zajął koźmiński zamek na potrzeby wojsk powstańczych. Tego samego dnia Komisja Szkolna, wybrana przez Radę Ludową, dokonała spolszczenia szkół, zwolniono niemieckiego inspektora szkolnego, a nadzór nad szkołami powierzono ks. Julianowi Flachowi z Koźmina. 9 stycznia Powiatowa Rada Ludowa powołała na starostę koźmińskiego Józefa Chełkowskiego ze Staregogrodu.

16 stycznia zakończono formowanie 1. kompanii koźmińskiej pod dowództwem sierż. Michała Lorkiewicza. 27 stycznia miało miejsce zaprzysiężenie i wymarsz liczącej 124 żołnierzy 1. kompanii koźmińskiej na front rawicki pod Miejską Górkę. Od 21 stycznia do 16 lutego 1. kompania wzięła udział w walkach o Rawicz. W bitwie pod Zieloną Wsią 29 stycznia poległ Tomasz Gryszczyński – pierwszy poległy powstaniec z Koźmina.

17 stycznia rozpoczęto formowanie 2. kompanii koźmińskiej. Pod dowództwem sierż. Wojciecha Kucharczyka. Kompania ta w dniach 5-15 lutego walczyła na froncie rawickim w rejonie wsi Dąbrowka, Żołędnica i Łaszczyn.

5 lutego 3. kompanię koźmińską pod komendą sierż. Stanisława Sowińskiego skierowano na front w okolicach Zdun, gdzie toczyła walki w dniach 6-9 lutego.

16 lutego 1919 w Trewirze państwa zwycięskiej Ententy podpisały z niemiecką Republiką Weimarską traktat rozejmowy, przedłużający traktat podpisany 11 listopada 1918 r. w Compiègne. Jednym z postanowień traktatu było zakończenie powstania wielkopolskiego.

MICHAŁ KOBUSZYŃSKI