27 grudnia 1918 roku wybuchło powstanie wielkopolskie, które przeszło do historii jako zwycięski zryw niepodległościowy. Z okazji 101. rocznicy w krotoszyńskim muzeum zorganizowano uroczystą wieczornicę. Z kolei 1 stycznia, w dzień wyzwolenia Krotoszyna, odbyły się oficjalne obchody.

Podczas wieczornicy w krotoszyńskim muzeum wystąpił zespół Tacy Nie Inni pod kierownictwem Mariusza Kaźmierczaka. Młodzi, utalentowani artyści wykonali znane pieśni wojskowe i patriotyczne w bardzo ciekawych, rockowych aranżacjach.

Po koncercie Paweł Płócienniczak odczytał fragment pamiętnika Władysława Rybakowskiego, opisujący zajęcie krotoszyńskich koszar i arsenału 1 stycznia 1919 roku. Na zakończenie obejrzano prezentację Piotra Mikołajczyka – dyrektora muzeum, ukazującą wydarzenia od zakończenia powstania wielkopolskiego aż do momentu wejścia w życie postanowień traktatu wersalskiego.

Po wieczornicy na krotoszyńskim rynku kibice Lecha Poznań zorganizowali okolicznościową iluminację na cześć bohaterskich powstańców. Jednocześnie zbierano datki dla chorego Marcelka.

1 stycznia zorganizowano główne obchody101. rocznicy wybuchu powstania wielkopolskiego. Władze samorządowe powiatu i gminy, delegacje organizacji społecznych, politycznych i kombatanckich oraz rozmaitych służb, szefowie jednostek organizacyjnych gminy, młodzież i harcerze złożyli wiązanki kwiatów przy pomniku Powstańców Wielkopolskich na ulicy Zdunowskiej. Następnie uczestnicy uroczystości przeszli w okolice Starostwa Powiatowego, gdzie podniesiona została flaga powstania wielkopolskiego. Obchody zakończyły się Mszą św. w intencji powstańców w Bazylice pw. Świętego Jana Chrzciciela.

*

Powstanie wielkopolskie wybuchło 27 grudnia 1918 w Poznaniu w czasie wizyty powracającego do Polski Ignacego Jana Paderewskiego, który w drodze do Warszawy przybył do stolicy Wielkopolski. Paderewski wygłosił przemówienie do rodaków, licznie zgromadzonych przed hotelem Bazar.

27 grudnia paradę wojskową urządzili Niemcy – zrywano polskie i koalicyjne flagi, napadano na polskie instytucje. Doszło do zamieszek, w wyniku których wywiązała się walka, podjęta następnie przez oddziały kierowane przez Polską Organizację Wojskową Zaboru Pruskiego.

Na Ziemi Krotoszyńskiej przygotowania do powstania ruszyły już we wrześniu 1918 roku, kiedy powołano tajny Komitet Obywatelski, który tworzyła grupa polskich działaczy narodowych, z drem Stefanem Budzyńskim na czele. 17 listopada 1918 odbył się wiec patriotyczny na krotoszyńskim rynku z udziałem Polaków z miasta i okolicznych miejscowości. Podczas manifestacji Komitet Obywatelski przekształcono w liczącą 72 osoby, tymczasową Powiatową Radę Ludową z przewodniczącym S. Budzyńskim. Powołano Straż Obywatelską, podporządkowaną landratowi Konradowi Hahnowi. Miała pełnić obowiązki policyjne na terenie miasta.

1 stycznia 1919 doszło do wyzwolenia Krotoszyna spod okupacji niemieckiej przez oddziały powstańcze. Nastąpiło to o godzinie 18.00 siłami pociągu pancernego nr 11 „Poznańczyk”. Dowódcą pociągu był ppor. Jan Szlagowski. Po zdobyciu dworca powstańcy, przy współudziale miejscowych ochotników, zajęli wszystkie ważniejsze obiekty w mieście. Niemcy wycofali się do koszar im. Steinmetza (przy dzisiejszym skrzyżowaniu ul. Młyńskiej i ul. 56 Pułku Piechoty Wlkp.) i tam poddali się dzięki udanej akcji grupy powstańców pod dowództwem Władysława Rybakowskiego. Kapitulację z rąk komendanta niemieckiego garnizonu przyjęli dr Bolewski, ppor. Jan Szlagowski i Zbigniew Ostroróg Gorzeński (komendant wojskowy Jarocina).

3 stycznia 1919 niemiecka załoga wojskowa opuściła Krotoszyn, udając się pociągiem do Cieszkowa. Pozostawione w koszarach zapasy broni i amunicji zostały zabezpieczone przez powstańców pod dowództwem Władysława Rybakowskiego. Kompania powstańcza z Jarocina zajęła Zduny, Chachalnię i Borownicę.

W dniach 29-30 stycznia 1919 doszło do ataku niemieckich wojsk pod Zdunami. 1 lutego zginął kpr. Franciszek Sowiński, którego zastrzelono podczas patrolu. Był pierwszym powstańcem, który poległ w powiecie krotoszyńskim. Przez cały luty trwały często krwawe walki pomiędzy powstańcami a oddziałami armii niemieckiej. Przykładowo w heroicznej, nieudanej obronie miejscowości Borownica zginęło kilkunastu powstańców (w tym pięciu zatrutych gazami). Niemcy użyli artylerii, gazów bojowych i miotaczy min.

Walki ustały 8 marca 1919, kiedy ustalono tymczasową linię graniczną między Zdunami a Perzycami. Obowiązywała ona do czasu wejścia w życie postanowień traktatu wersalskiego (styczeń 1920 roku), na mocy którego Zduny znalazły się w granicach Państwa Polskiego.

MICHAŁ KOBUSZYŃSKI