Sto lat temu 27 grudnia wybuchło powstanie wielkopolskie, które przeszło do historii jako zwycięski zryw niepodległościowy. Z tej okazji w krotoszyńskim muzeum zorganizowano uroczystą wieczornicę. Z kolei 1 stycznia, w dzień wyzwolenia Krotoszyna, odbyły się oficjalne obchody setnej rocznicy powstania.

Podczas wieczornicy w krotoszyńskim muzeum na parterze budynku poklasztornego licznie zgromadzeni goście mieli okazję obejrzeć program artystyczny, przygotowany przez nauczycielki Szkoły Podstawowej nr 1 im. Powstańców Wielkopolskich – Małgorzatę Czachorek i Barbarę Pożarycką. Wystąpili uczniowie i absolwenci krotoszyńskiej Jedynki wraz z zaproszonymi przyjaciółmi.

W drugiej części spotkania Piotr Mikołajczyk, dyrektor krotoszyńskiego muzeum, z pomocą prezentacji multimedialnej przedstawił elementy umundurowania i uzbrojenia powstańców wielkopolskich od grudnia 1918 do marca 1919 roku. Dr Edward Jokiel, prezes krotoszyńskiego koła Towarzystwa Pamięci Powstania Wielkopolskiego, omówił propozycję utworzenia w okolicy Krotoszyna II (niebieskiego) pieszego szlaku powstańczego (miejscami pamięci i walk: Krotoszyn – Perzyce – Zduny – Borownica).

O godzinie 18.00 na krotoszyńskim rynku Krotoszyńscy Fanatycy Kolejorza – Stowarzyszenie Kibiców Lecha Poznań zorganizowali wspaniałą iluminację flar, składając hołd bohaterom powstania.

1 stycznia odbyły się główne obchody setnej rocznicy wybuchu powstania wielkopolskiego, zorganizowane przez burmistrza i starostę. Uczestnicy uroczystości złożyli wiązanki kwiatów pod pomnikiem Powstańców Wlkp., następnie przemaszerowali przed budynek Starostwa Powiatowego, gdzie podniesiono flagę powstania wielkopolskiego i odsłonięto tablicę pamiątkową.

Na placu Jana Pawła II, z inicjatywy dra Edwarda Jokiela, wkopany został Dąb Stulecia Niepodległości, a na ul. Mały Rynek zaprezentowano okolicznościowy mural i odsłonięto Ławkę Niepodległości. Symbolicznego przecięcia wstęgi dokonali Anna Sikora – przewodnicząca Rady Miejskiej w Krotoszynie, burmistrz Franciszek Marszałek, Joanna Król-Trąbka – radna Sejmiku Województwa Wielkopolskiego i starosta Stanisław Szczotka. Zwieńczeniem obchodów była msza św. w intencji powstańców wielkopolskich w kościele pw. św. Jana Chrzciciela.

Powstanie wielkopolskie wybuchło 27 grudnia 1918 w Poznaniu, w czasie wizyty powracającego do Polski Ignacego Jana Paderewskiego, który w drodze do Warszawy przybył, dzień wcześniej, do stolicy Wielkopolski. Paderewski wygłosił przemówienie do rodaków, licznie zgromadzonych przed hotelem Bazar.

27 grudnia paradę wojskową na Świętym Marcinie urządzili Niemcy – zrywano polskie i koalicyjne flagi, napadano na polskie instytucje. Doszło do zamieszek, w wyniku których wywiązała się walka, podjęta następnie przez oddziały kierowane przez Polską Organizację Wojskową Zaboru Pruskiego.

Na Ziemi Krotoszyńskiej przygotowania do powstania ruszyły już we wrześniu 1918 roku, kiedy powołano tajny Komitet Obywatelski, który tworzyła grupa polskich działaczy narodowych, z drem Stefanem Budzyńskim na czele. 17 listopada 1918 odbył się wiec patriotyczny na krotoszyńskim rynku z udziałem Polaków z miasta i okolicznych miejscowości. Podczas manifestacji Komitet Obywatelski przekształcono w liczącą 72 osoby, tymczasową Powiatową Radę Ludową z przewodniczącym S. Budzyńskim. Powołano Straż Obywatelską, podporządkowaną landratowi Konradowi Hahnowi. Miała pełnić obowiązki policyjne na terenie miasta.

1 stycznia 1919 doszło do wyzwolenia Krotoszyna spod okupacji niemieckiej przez oddziały powstańcze. Nastąpiło to o godzinie 18.00 siłami pociągu pancernego nr 11 „Poznańczyk”. Dowódcą pociągu był ppor. Jan Szlagowski. Po zdobyciu dworca powstańcy, przy współudziale miejscowych ochotników, zajęli wszystkie ważniejsze obiekty w mieście. Niemcy wycofali się do koszar im. Steinmetza (przy dzisiejszym skrzyżowaniu ul. Młyńskiej i ul. 56 Pułku Piechoty Wlkp.) i tam poddali się dzięki udanej akcji grupy powstańców pod dowództwem Władysława Rybakowskiego. Kapitulację z rąk komendanta niemieckiego garnizonu przyjęli dr Bolewski, ppor. Jan Szlagowski i Zbigniew Ostroróg Gorzeński (komendant wojskowy Jarocina).

3 stycznia 1919 niemiecka załoga wojskowa opuściła Krotoszyn, udając się pociągiem do Cieszkowa. Pozostawione w koszarach zapasy broni i amunicji zostały zabezpieczone przez powstańców pod dowództwem Władysława Rybakowskiego. Kompania powstańcza z Jarocina zajęła Zduny, Chachalnię i Borownicę.

W dniach 29-30 stycznia 1919 doszło do ataku niemieckich wojsk pod Zdunami. 1 lutego poniósł śmierć kpr. Franciszek Sowiński, którego zastrzelono podczas patrolu. Był pierwszym powstańcem, który poległ w powiecie krotoszyńskim. Przez cały luty trwały często krwawe walki pomiędzy powstańcami a oddziałami armii niemieckiej. Przykładowo w heroicznej, nieudanej obronie miejscowości Borownica zginęło kilkunastu powstańców (w tym pięciu zatrutych gazami). Niemcy użyli artylerii, gazów bojowych i miotaczy min.

Walki ustały 8 marca 1919, kiedy ustalono tymczasową linię graniczną między Zdunami a Perzycami. Obowiązywała ona do czasu wejścia w życie postanowień Traktatu Wersalskiego (styczeń 1920 roku), na mocy którego Zduny znalazły się w granicach Państwa Polskiego.

MICHAŁ KOBUSZYŃSKI