27 grudnia w Muzeum Regionalnym odbyła się wieczornica z okazji 99. rocznicy wybuchu powstania wielkopolskiego. Z kolei pierwszego dnia nowego roku delegacje władz, organizacji, stowarzyszeń i szkół złożyły wiązanki kwiatów pod pomnikiem Powstańców Wielkopolskich. Honorowy patronat nad tymi wydarzeniami objął burmistrz Krotoszyna.

Podczas spotkania w muzeum licznie zgromadzeni goście mieli okazję obejrzeć występ uczniów Szkoły Podstawowej nr 1 im. Powstańców Wielkopolskich w programie artystycznym, przygotowanym pod kierunkiem nauczycielek – Moniki Chojnickiej, Romany Guzowskiej i Ewy Remisz.

W drugiej część wieczornicy dr Edward Jokiel, prezes krotoszyńskiego koła Towarzystwa Pamięci Powstania Wielkopolskiego, omówił przebieg linii frontu, linii demarkacyjnych oraz kształtowanie się granicy polsko- niemieckiej w latach 1918-1919. Wystąpienie historyka urozmaicone było wielce ciekawą prezentacją multimedialną. Ponadto można było obejrzeć wystawę na temat powstania wielkopolskiego na Ziemi Krotoszyńskiej. Ekspozycja będzie dostępna do 16 lutego.

1 stycznia delegacje władz samorządowych, stowarzyszeń, organizacji i szkół oddały hołd powstańcom, składając wiązanki kwiatów pod pomnikiem Powstańców Wielkopolskich na ulicy Zdunowskiej. Następnie w towarzystwie Krotoszyńskiej Orkiestry Dętej przemaszerowano przed Starostwo Powiatowe, gdzie uroczyście podniesiono flagę państwową. O godzinie 19.00 w Kościele pw. św. Jana Chrzciciela odprawiona została Msza święta w intencji powstańców wielkopolskich.

Powstanie wielkopolskie wybuchło 27 grudnia 1918 w Poznaniu, w czasie wizyty powracającego do Polski Ignacego Jana Paderewskiego, który w drodze do Warszawy przybył dzień wcześniej do stolicy Wielkopolski. Paderewski wygłosił przemówienie do rodaków, licznie zgromadzonych przed hotelem Bazar.

27 grudnia paradę wojskową na Świętym Marcinie urządzili Niemcy – zrywano polskie i koalicyjne flagi, napadano na polskie instytucje. Doszło do zamieszek, w wyniku których wywiązała się walka, podjęta następnie przez oddziały kierowane przez Polską Organizację Wojskową Zaboru Pruskiego.

Według kalendarium, opracowanego wspólnie pod redakcją E. Jokiela, A.Korsaka i M. Pietrowskiego, na Ziemi Krotoszyńskiej przygotowania do powstania ruszyły już we wrześniu 1918 roku, kiedy powołano tajny Komitet Obywatelski, który tworzyła grupa polskich działaczy narodowych, z drem Stefanem Budzyńskim na czele. 17 listopada 1918 r. odbył się wiec patriotyczny na krotoszyńskim rynku z udziałem Polaków z miasta i okolicznych miejscowości. Podczas manifestacji Komitet Obywatelski przekształcono w liczącą 72 osoby, tymczasową Powiatową Radę Ludową z przewodniczącym S. Budzyńskim. Powołano Straż Obywatelską, podporządkowaną landratowi Konradowi Hahnowi. Miała pełnić obowiązki policyjne na terenie miasta.

1 stycznia 1919 roku doszło do wyzwolenia Krotoszyna spod okupacji niemieckiej przez oddziały powstańcze. Nastąpiło to o godzinie 18.00 siłami pociągu pancernego nr 11 „Poznańczyk”. Dowódcą pociągu był ppor. Jan Szlagowski. Po zdobyciu dworca powstańcy, przy współudziale miejscowych ochotników, zajęli wszystkie ważniejsze obiekty w mieście. Niemcy wycofali się do koszar im. Steinmetza (przy dzisiejszym skrzyżowaniu ul. Młyńskiej i ul. 56 Pułku Piechoty Wlkp.) i tam poddali się dzięki udanej akcji grupy powstańców pod dowództwem Władysława Rybakowskiego. Kapitulację z rąk komendanta niemieckiego garnizonu przyjęli dr Bolewski, ppor. Jan Szlagowski i Zbigniew Ostroróg Gorzeński (komendant wojskowy Jarocina). 3 stycznia 1919 r. niemiecka załoga wojskowa opuściła Krotoszyn, udając się pociągiem do Cieszkowa. Pozostawione w koszarach zapasy broni i amunicji zostały zabezpieczone przez powstańców pod dowództwem Władysława Rybakowskiego. Kompania powstańcza z Jarocina zajęła Zduny, Chachalnię i Borownicę.

W dniach 29/30 stycznia 1919 roku doszło do ataku niemieckich wojsk pod Zdunami. 1 lutego poniósł śmierć kpr. Franciszek Sowiński, którego zastrzelono podczas patrolu. Był pierwszym powstańcem, który poległ w powiecie krotoszyńskim. Przez cały luty trwały często krwawe walki pomiędzy powstańcami a oddziałami armii niemieckiej. Przykładowo w heroicznej, nieudanej obronie miejscowości Borownica zginęło kilkunastu powstańców(w tym pięciu zatrutych gazami). Niemcy użyli artylerii, gazów bojowych i miotaczy min.

Walki ustały 8 marca 1919 roku, kiedy ustalono tymczasową linię graniczną między Zdunami a Perzycami. Obowiązywała ona do czasu wejścia w życie postanowień Traktatu Wersalskiego (styczeń 1920 roku), na mocy którego Zduny znalazły się w granicach Państwa Polskiego.

MICHAŁ KOBUSZYŃSKI